آيا روسيه خواهان تبديل ايران به قدرت اتمی است

رضا تقی زاده کارشناس مسائل ايران در اسکاتلند


روسيه به رغم داشتن منافع چشمگير در ايران، موافق توسعه غيرقابل کنترل قدرت ايران نيست
يک ماه پس از آزمايش اتمی در کره شمالی، تلاش تازه ای به منظور پيشگيری از گسترش سلاحهای کشتار جمعی و در رأس آنها بمب هسته ای در جهان آغاز شده است.
قرار است هفته آينده در واشنگتن بين جورج بوش رئيس جمهور آمريکا و همتای چينی اش هو جين تائو گفتگوهايی صورت گيرد که هدف از آنها دستيابی به توافقهای جمعی به منظور کنترل جاه طلبی اتمی کشورهای تازه است.
اگرچه روابط چين و آمريکا و و تلاش برای جلب حمايت بيشتر چين در جهت مقابله با مسائل مربوط به برنامه اتمی کره شمالی از اهميت قابل ملاحظه ای در اين گفتگوها برخوردارخواهد بود، انتظار می رود موضوع برنامه هسته ای ايران و نحوه برخورد با آن در شورای امنيت سازمان ملل متحد نيز با الويتی خاص دردستور اين مذاکرات قرار گيرد .
در فاصله کوتاهی قبل از آغاز گفتگوهای سران چين و آمريکا، علی لاريجانی دبير شورای عالی امنيت ملی ايران طی ديداری دوروزه از مسکو مذاکرات تازه ای در همين زمينه با مقامات دولت روسيه به عمل می آورد.
با در نظر گرفتن نتايج غيرقابل اجتناب شکست انتخاباتی اخير جمهوريخواهان آمريکا بر روند روابط خارجی اين کشور، روسيه و ايران نيز تحولات تازه در واشنگتن را در ترکيب معادلات سياسی خارجی خود منظور خواهند کرد.
اگرچه دولت آمريکا با استفاده از "فرمان رئيس جمهوری" می تواند همچنان به تعقيب هدفهای سياست خارجی خود و اجرای طرحهای مرتبط به آن طی دو سال آينده بپردازد ولی با از دست دادن حمايت مطلق سنا و مجلس نمايندگان که رهبری آنها اينک به دمکراتها واگذار شده، حفظ پاره ای از ديدگاههای سياست خارجی آمريکا و پيگيری هدفهای مرتبط به به روال گذشته دشوار خواهد شد.
تغيير بدون تأخير دونالد رامسفلد وزير دفاع قدرتمند آمريکا در فاصله چند ساعت پس از روشن شدن نتايج انتخابات کنگره نشان داد که تجديدنظر در خطوط خاورميانه ای سياست خارجی آمريکا سريعتر از آنچه پيش بينی می شد آغاز شده است.
روسيه تبديل شدن ايران به قدرت هسته ای را همسو با منافع ملی ميانمدت و درازمدت خود می بيند
تصميم به تغييرمأموريت سفر منوچهر متکی وزير خارجه ايران به مسکو که تاکنون بيشتر عهده دار مأموريتهای تشريفاتی ديپلماتيک بوده تا گفتگوهای حساس سياسی و اعزام علی لاريجانی به جای او در آخرين لحظه وهمچنين اعلام ديدار علی لاريجانی با ولاديمير پوتين رئيس جمهور روسيه حاکی از پيگيری نزديک تحولات سياسی اخير واشنگتن در تهران و مسکو و ميزان اهميت تحولات مزبور در مسائل مورد علاقه دو کشور همسايه است.
با توجه به ملاحظات امنيت ملی (امکان هجوم نظامی آمريکا به تأسيسات اقتصادی يا نظامی ايران)، وضعيت موجود در عراق وهمچنين آينده برنامه توسعه هسته ای ايران، اهميت تغييرات سياسی ناشی از نتايج انتخابات کنگره امريکا در نظر دولت ايران پوشيده نيست.
امور مربوط به هر سه زمينه ياد شده با استناد به مفاهيم امنيتی آنها عمدتاً در دبيرخانه شورای عالی امنيت ملی ايران متمرکز شده که بر همين اساس و جدا از تفاوتهای قابليتهای فردی، دلايل تغيير نماينده اعزامی ايران به مسکو برای گفتگو با مقامات روسی قابل توجيه است.
علی لاريجانی که از طرفداران توسعه بيشتر روابط ايران و روسيه است وعموماً از روسها به عنوان "دوستان ايران" ياد می کند، مسائل مرتبط با برنامه هسته ای را در شرايطی با مقامات روسی مورد گفتگو قرار می دهد که قدرت رئيس جمهور آمريکا در ارتباط با مسائل سياست خارجی و تحقق آنها کاهش يافته و در نتيجه پا پس کشيدن احتمالی آمريکا از مواضع برونمرزی می تواند به ايجاد خلاً نسبی قدرت در نظام جهانی بينجامد.
در همين راستا، علی لاريجانی طی مذاکرات دو روزه در روسيه تلاش خواهد کرد با اعلام تمايل ايران به نزديکی باز هم بيشتر به روسيه، خواستارتوسعه روابط دو کشور و ارتقای آن به سطح همکاری استراتژيک شود.
ايران مصمم است که به اندازه های قدرتی منطقه ای دست يابد ولی در راه رسيدن به اين هدف، توسعه قدرت نظامی و خنثی کردن فشار امريکا دو ضرورت غيرقابل اجتناب به شمار می رود.
روسيه با عبور از اندازه های قدرت منطقه ای مصمم به ايفای نقش مهمتر در صحنه جهانی است و در راه رسيدن به اين هدف، محدود ساختن قدرت و نفوذ جهانی آمريکا همواره در دستور کار سياستگذاران مسکو قرار داشته است.
بر اين اساس، تقويت ايران به عنوان عامل بازدارنده در برابر رشد منطقه ای آمريکا تلقی شده و در نتيجه مورد حمايت روسيه بوده است.
دقيقاً در اين مقطع است که سياست خارجی چين نيز در رابطه با نفوذ جهانی آمريکا در کنار روسيه به نتايج مشابه و هدفهای مشترک می رسد.
در مسکو، علی لاريجانی تلاش می کند با تأکيد بر نتايج انتخابات کنگره آمريکا و گشوده تر شدن دست ايران برای تأثيرگذاری بر آينده عراق، روسيه را به برخوداری بيشتر از اين تحولات نويد دهد.
در عوض و با يادآوری احتمال تضعيف رأی دولت جمهوريخواه آمريکا در اعمال تنبيهات نظامی عليه ايران که به مفهوم گشودن جبهه تازه ای در خاورميانه است و قدرت مقاومت کاهش يافته آمريکا در برابر فشار روسيه که در کنار چين مخالف تنبيهات شديد شورای امنيت عليه ايران است، از مقامات روسی بخواهد که به حمايت از مواضع ايران ادامه دهند.
روسها می توانند به عمليات تکميل نيروگاه هسته ای بوشهر سرعت بخشيده، تحويل سوخت اتمی برای اين نيروگاه را از شمول تنبيهات احتمالی شورای امنيت خارج نگهدارند.
آنها همچنين می توانند به اصرار بر طبيعت دفاعی همکاری نظامی با ايران، از جمله خصوصيات پدافندی موشکهای "تور" و بلامانع بودن تحويل آنها به ايران ادامه دهند.
در عوض ايران ممکن است ضمن واگذاری فرصتهای بزرگ به مؤسسات نفت و گاز روسی برای افزايش چشمگير فعاليت درمنابع و صنايع انرژی ايران، از گسترش صادرات گاز به غرب که در صورت تحقق انحصار روسيه بر اين بازار را تهديد خواهد کرد، چشم بپوشد.
طبيعی است که ايران در محاسبات تجديدنظر شده امنيت ملی و منطقه ای اش ديدگاههای تازه ای را داخل کند، از جمله تغير سريع برنامه هسته ای کشور و عزم به تبديل شدن به قدرت نظامی اتمی که در صورت کاهش خطر مقابله آمريکا با آن، محتملتر از پيش به نظر خواهد رسيد.
در اين ميان نقش روسيه می تواند کارساز و حياتی تلقی شود ولی نکته اينجاست که روسيه تبديل شدن ايران به قدرت هسته ای را همسو با منافع ملی ميانمدت و درازمدت خود می بيند و حمايت روسيه از ايران همچون گذشته و علی رغم تغييرات محتمل در رفتارهای خارجی آمريکا، بيشتر متوجه کنترل نفوذ منطقه ای آمريکا خواهد بود تا تقويت مواضع ايران.
روسها در اين معادلات حضور ايران در حوزه دريای خزر و آسيای مرکزی را نيز در نظر دارند.
بر خلاف انتظارهای متعارف که مايل به ديدن شرايط بهتر برای توسعه همکاری بين روسيه و ايرانند، دور از ذهن نيست که در صورت کاهش فشار امريکا برای اعمال اقدامات تنبيهی عليه ايران و همزمان، تصميم ايران برای سرعت بخشيدن به تحقق هدفها يا تغيير جهت سريع برنامه هسته ای اش، مستقيماً وارد معرکه شده، در کنار اروپا به صف مدعيان ايران بپيوندند.
در گذشته روسيه موافق افزايش غيرمتعارف قدرت توسعه غيرقابل کنترل قدرت ايراايران در منطقه نبود و اينک نيز به رغم داشتن منافع چشمگير در ايران، موافق ن نيست.